კულტურათაშორისი ურთიერთობის პრობლემები
ხშირად ამბობენ: რამდენი ადამიანიცაა, იმდენი აზრი არსებობს. უფრო მეტი დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ რამდენი კულტურაცაა, იმდენი განსხვავებული ახსნა ან შეფასება შეიძლება ჰქონდეს ერთსა და იმავე ფაქტს, მოვლენას, სიტუაციას, ჟესტს თუ მიმიკას. სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენლები განვსხვავდებით არა მხოლოდ იმით, რაც თვალსაჩინოა (ენა, სამოსი, სამზარეულო და ა.შ.), არამედ იმითაც, თუ რას ვფიქრობთ, როგორ აღვიქვამთ და რას ვგრძნობთ. სწორედ აღნიშნული ხდება ხშირ შემთხვევაში კულტურული თავისებურებების საფუძველზე აღმოცენებული დავებისა და კონფლიკტების უმთავრესი მიზეზი.
კულტურათაშორისი/ინტერკულტურული კომუნიკაცია სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენელთა უშუალო ურთიერთობას გულისხმობს. ჩვენ უკვე ვიცით, თუ რამდენად მრავალფეროვანი შეიძლება იყოს კულტურები, რამდენად განსხვავდებიან ადამიანები ჩაცმულობით, ქცევით, კვების რაციონით, საცხოვრებელი გარემოთი, შეხედულებებით, აღქმით, ერთი და იმავე საგნისა თუ მოვლენის ინტერპრეტაციით. ბუნებრივია, არ არის იოლი საკუთარისაგან რადიკალურად, ან თუნდაც უმნიშვნელოდ განსხვავებული წარმოდგენების და შეხედულებების მქონე ადამიანის გაგება და მიღება, მით უფრო, როდესაც ცოტა, ან სულაც არაფერი ვიცით მისი კულტურის შესახებ.
კულტურული შოკი
ეს ტერმინი XX საუკუნის 50 -იანი წლების მიწურულიდან გვხვდება სამეცნიერო ლიტერატურაში დაძაბულობის, დაურწმუნებლობისა და შფოთვის იმ შეგრძნების აღსანიშნავად, რომელსაც ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი (მაგალითად, მასობრივი ემიგრაციის შემთხვევაში) განიცდის ახალ და უჩვეულო კულტურულ გარემოში აღმოჩენისას K. Oberg, Culture Shock and the Problem of Adjusment in New Cultural Enviroments. ეს არის სიტუაცია, როდესაც ერთმანეთს უპირისპირდება ადამიანისათვის ჩვეული და უცხო კულტურების ფასეულობები, ნორმები, ენა და ყოველდღიური ცხოვრება. შოკური რეაქციის სიძლიერე განისაზღვრება კულტურათა შორის არსებული განსხვავების ხარისხით. კულტურულ შოკს მეტ-ნაკლებად განიცდის ყველა, ვინც პირველად მოხვდება უცხო კულტურულ გარემოში (ტურისტები, ემიგრანტები და )), ანდა როდესაც ინტენსიური კულტურული დიფუზიის შედეგად წარმოიშობა კონფრონტაციის სიტუაცია ძველ და ახალ ფასეულობებს, ნორმებს, ყოფა-ქცევის მოდელებს შორის.
არსებობს, ხუთი “ტიპიური ” დონე, რომელთა გავლაც ადამიანს უცხო გარემოში ხშირად უხდება. ეს დონეებია: თაფლობის დონე (the honeymoon stage), დარდის, მწუხარების დონე (the distress stage), რე-ინტეგრაციის დონე(the re -integration stage), ავტონომიის დონე (the autonomy stage) და დამოუკიდებლობის დონე (the independence stage).
- „თაფლობის თვე“ – გარშემო ყველაფერი ახალი, განსხვავებული და დადებითია. ხალხი სასიამოვნო შთაბეჭდილებას ტოვებს, ადამიანი ენთუზიაზმითაა განწყობილი სიახლეებისადმი.
- დეზორიენტაცია/დაბნეულობა – ნაცნობი და ჩვეული არაფერია, ახალ კულტურასთან შეგუება მეტისმეტად დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. სიახლის შეგრძნება თანდათან ქრება და ყოველდღიური ცხოვრების სიძნელეები იჩენს თავს. ადამიანი დაბნეულია, მას ნოსტალგია ეუფლება; შესაძლებელია, ჯანმრთელობის პრობლემებიც შეექმნას – უძილობა, უცხო საკვებთან დაკავშირებული სირთულეები. ეს რეაქციები დროთა განმავლობაში ქრება.
- იმედგაცრუება და მტრული განწყობა – ადამიანი თავს ჯერ კიდევ დაუცველად და დათრგუნულად გრძნობს, რაშიც სხვებს ადანაშაულებს; უარყოფს ახალ კულტურას. შესაძლოა, იმაზე ფიქრიც დაიწყოს, რომ სამშობლოში ყველაფერი ბევრად უკეთესად იყო, ვიდრე იქ, სადაც ახლა იმყოფება.
- ავტონომიის დონე/შეგუების დასაწყისი – ადამიანი უფრო იმედიანადაა განწყობილი, რწმუნდება, რომ შეუძლია ახალ სიტუაციასთან შეგუება.
- დამოუკიდებლობის დონე – ახალ კულტურასთან ადაპტაციის საფეხური გადალახულია. ადამიანი თავს კომფორტულად გრძნობს.
კულტურული შოკის ეს საფეხურები პირობითია და ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში ზუსტად ასეთი სახით არ გვხვდება.
გამოიყოფა კულტურული შოკის დაძლევის ოთხი შესაძლებლობა:
1. გეტოიზაცია : მოსულები უკავშირდებიან ერთმანეთს და დამხვდური კულტურის შიგნით აყალიბებენ იზოლირებულ ანკლავებს (გეტო), რომელთა ფარგლებში ინახავენ და ინარჩუნებენ ტრადიციებს, თავიანთი კულტურული ყოფაქცევის მოდელებს. მაგალითისათვის შეიძლება გამოდგეს დასავლეთის თითქმის ყველა მსხვილი ქალაქისათვის დამახასიათებელი ჩინური უბნები (China Town).
2. ასიმილაცია: მოსულები ცდილობენ, მთლიანად შეეგუონ ახალს, შეითვისონ მისი ნორმები, ფასეულობები, ქცევის მოდელები, მთლიანად უარყოფენ იმ კულტურულ მემკვიდრეობას, რომელიც დატოვეს.
3. ურთიერთქმედება: ეს არის რაღაც საშუალო ხაზის, ახალი და ძველი კულტურის ელემენტების გაერთიანების მცდელობა. ინდივიდები და ჯგუფები მიისწრაფვიან შეათავსონ ორივე კულტურის ნორმები, მოაწესრიგონ კულტურათა შორის კომუნიკაცია, გაამდიდრონ როგორც საკუთარი კულტურა, აგრეთვე ის, რომლითაც ისინი ამჟამად სარგებლობენ. ამის მაგალითია თანამედროვე საწარმოში მომუშავე ინდოელი და თურქი მუშები, რომლებიც სამუშაოზე ხელმძღვანელობენ ინდუსტრიული შრომის წესებით, ხოლო სახლში, ოჯახურ ცხოვრებაში – თავიანთი ტრადიციებითა და წეს-ჩვეულებებით.
4. კოლონიზაცია: ახალმოსახლეები იწყებენ საკუთარი ქცევის მოდელების დანერგვას, ცდილობენ დაუპირისპირონ ისინი დამხვდური კულტურისათვის დამახასიათებელ ტრადიციებს. ეს ხდება როგორც საომარი, ასევე მშვიდობიანი დაპყრობის დროს, ასევე მოდერნიზაციის პროცესში. ტერმინ „კოლონიზაციას“ ამ შემთხვევაში არა აქვს შეფასებითი მნიშვნელობა, ეს ფასეულობითი თვალსაზრისით ნეიტრალური ცნებაა. საქმე ეხება კულტურულ კოლონიზაციას; პოლიტიკური კოლონიზაცია კულტურული კოლონიზაციის მხოლოდ კერძო, თავისი შედეგებით არც ისე რადიკალური შემთხვევაა.
კულტურული შოკი, ფართო აზრით, როგორც ფილოსოფიურ-კულტურული ან ფილოსოფიურ-ისტორიული კატეგორია, კულტურის მეცნიერებათა ჩამოყალიბებისათვის მეტად მნიშვნელოვანი იყო. XII -XVII სს. მოგზაურთა გადმოცემებმა, რომლებიც აღწერდნენ ახალი ქვეყნებისა და ხალხების უსასრულო რაოდენობას, ევროპაში კულტურული შოკი გამოიწვია, რაც საფუძვლად დაედო კულტურის ფენომენის როგორც შესწავლის ობიექტის ჩამოყალიბებას. კულტურულმა შოკმა ევროპელთა გონებაში გადატრიალება მოახდინა, რომელსაც შეიძლება ანთროპოლოგიური რევოლუცია ვუწოდოთ. მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ შეირყა ევროპელთა წარმოდგენა საკუთარ განსაკუთრებულობაზე; აღმოჩნდა, რომ კაცობრიობა შედგება მრავალი კულტურისაგან. თუკი კოპერნიკის აღმოჩენამ მოსპო სამყაროს ცენტრად დედამიწის ყოფნის ილუზია, ანთროპოლოგიურმა რევოლუციამ მოსპო ევროპის ილუზია ოიკუმენის ცენტრში ყოფნისა. მთლიანად კულტურული შოკი კულტურაში დადებით როლს თამაშობს, ვინაიდან ხელს უწყობს კულტურათა ურთიერთქმედებასა და ურთიერთგამდიდრებას, ტრადიციულ კულტურაში სხვა კულტურულ ელემენტთა ინტეგრაციას, კულტურათა ღიაობის ზრდას.
ქართველი სტუდენტის მონათხრობი
დღემდე მახსოვს ჩემი აღფრთოვანება, როცა თვითმფრინავში ჩავჯექი ჩემს ახალ უნივერსიტეტში გასამგზავრებლად. ჩრდილოეთ ევროპის ერთ-ერთ ქვეყანაში მივდიოდი, სწავლა იმ უნივერსიტეტში უნდა გამეგრძელებინა, რომელზეც ვოცნებობდი. ახალი ნაცნობობა, ახალი მეგობრების შეძენა მელოდა.
პირველი კვირა პრაქტიკული პრობლემებით იყო აღსავსე. უნდა მომეძებნა ბინა, ამერჩია საგნები, შემეძინა წიგნები. მეტ დახმარებას ველოდი, მაგრამ ჩემი ხელმძღვანელი სულ დაკავებული იყო: ხან კონფერენციაზე მიემგზავრებოდა, ხან შეხვედრაზე ეჩქარებოდა, ხან ლექციაზე. მომდევნო რამდენიმე კვირის მანძილზე დავრწმუნდი, რომ აქ ხალხი ძალიან ცივი იყო. დღის განმავლობაში მათ არაფრისთვის ეცალათ, სამუშაოს გარდა. მეზობლებთან ჩემი კონტაქტი ოფიციალური და მშრალი იყო, სულ ვფიქრობდი, როგორც შეიძლებოდა ამის შეცვლა. კვირის საუკეთესო დღე შაბათი იყო, როცა საღამოობით სახლში ვრეკავდი და ჩემიანებს ვესაუბრებოდი.
შემდეგ ერთ-ერთი სტუდენტი დაქორწინდა და წვეულებაზე დამპატიჟა. ეს არაჩვეულებრივი იყო. გავიცანი ახალი ადამიანები. ბევრი ვიმხიარულეთ. ისინი თავიანთ ცეკვებს მასწავლიდნენ, მე – ჩემსას. შინისკენ მიმავალი, ვფიქრობდი: „ახლა უკვე ვიცი, როგორ შევიძინო მეგობრები ამ ქვეყანაში“.
მაგრამ ორშაბათს ყველაფერი ისე გაგრძელდა, თითქოს არაფერი მომხდარიყოს. ისინი, ვისთანაც ასე კარგად ვგრძნობდი თავს წინა საღამოს, დერეფანში მოკლე გამარჯობით ან ხელის აწევით იფარგლებოდნენ და თავიანთ საქმეებზე მიიჩქაროდნენ. ისევ მარტო დავრჩი. რა არ გავაკეთე სწორად? როგორც ჩანს, ეს ყველაფერი მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ მე უცხოელი და, მაშასადამე, გარეშე პირი ვარ?
ჩემი განცდები, ალბათ, სახეზე მეწერა, იმიტომ რომ რამდენიმე დღის შემდეგ ერთ-ერთი სტუდენტი, რომელთან ერთად იმ საღამოს ვცეკვავდი, ჩემთან მოვიდა და მკითხა, რა ხდებოდა. ჩვენ ვისაუბრეთ და მან ამიხსნა, რომ ყველაფერი ჩვეულებრივად იყო, და რომ ადამიანები აქ მკაფიოდ განასხვავებდნენ ერთმანეთისაგან სამუშაო და თავისუფალ დროს. საუბრის შემდეგ თავი უკეთ ვიგრძენი. ამის შემდეგ ჩვენ ვსაუბრობდით ხოლმე, ეს გოგონა და კიდევ რამდენიმე ადამიანი ჩემი მეგობრები გახდნენ. ახლა კარგად ვარ. მუშაობის ორგანიზაცია აქ არაჩვეულებრივია, ამიტომ მე აშკარად ვგრძნობ წინსვლას ჩემს საქმეში. შევამჩნიე, რომ ადამიანები პოულობენ დროს ჩემი სამუშაოს შესახებ სასაუბროდ, თუ მათ ამას ვთხოვ. მიუხედავად ამისა, ვგრძნობ, რომ ძალიან მაკლია ჩემს ქვეყანაში ჩვეული სითბო.
კონტრკულტურა
თანამედროვე სოციოლოგიასა და კულტურის მეცნიერებებში კონტრკულტურის ცნებას, სულ ცოტა, ორი მნიშვნელობა აქვს. პირველ რიგში, ის გამოიყენება იმ სოციოკულტურული ნორმების აღსანიშნავად, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან კულტურის დომინირებულ ფასეულობებსა და ნორმებს. სხვა შემთხვევაში, ის გაიგივებულია 1960 -იანი წლების ჩრდილოეთ ამერიკისა და დასავლეთ ევროპის ახალგაზრდულ ამბოხთან, რაც თანამედროვე კულტურისადმი კრიტიკული დამოკიდებულებისა და მისი, როგორც „მამების კულტურის“ უარყოფის გამოხატულება იყო.
ტერმინი „კონტრკულტურა’ დასავლურ ლიტერატურაში 1960 -იან წლებში გაჩნდა და იგი პირველად ჰიპებისა და ბიტნიკების ლიბერალურ შეფასებას ასახავდა. ტერმინი ეკუთვნის ამერიკელ სოციოლოგს თეოდორ როზაკს (Th.Rozzack. The Making of a Counter Culture. Garden City, 1969), რომელიც შეეცადა იმ პერიოდის ამერიკულ საზოგადოებაში არსებული გაბატონებული კულტურის საწინააღმდეგო მმართულებები (სხვადასხვა ფორმით გამოხატული პროტესტი ტრადიციული კონსერვატიული ნორმების, რასობრივი დისკრიმინაცის, ცივი ომის პერიოდის პოლიტიკური კონსერვატიზმის, ვიეტნამის ომის და ა. შ. წინააღმდეგ) გაეერთიანებინა მეტ-ნაკლებად მთლიან ფენომენში – კონტრკულტურაში.
კონტრკულტურის ნებისმიერი ინტერპრეტაცია გულისხმობს, რომ ეს არის გაბატონებულ კულტურასთან კონფლიქტში მყოფი კულტურა. მისი ფასეულობები და ნორმები ეწინააღმდეგებიან უმრავლესობის კულტურის ძირეულ ფასეულობებსა და ნორმებს. ეს წინააღმდეგობა სუბკულტურასა და გაბატონებულ კულტურას შორისაც შეიძლება არსებობდეს. მაგალითად, რომელიმე კულტურაში შეიძლება არსებობდეს ეთნიკური სუბკულტურა, რომელიც თავისი ფასეულობებითა და ნორმებით წინააღმდეგობაში იქნება გაბატონებულ კულტურასთან, მაგრამ იგი ვერ ჩაითვლება კონტრკულტურად, რადგან: 1. კონტრკულტურის ანტიფასეულობები იქმნება როგორც უმრავლესობის კულტურის ოპოზიცია, და არა ტრადიციებიდან გამომდინარე (როგორც, მაგალითად, ეთნიკურ სუბკულტურაში), 2. კონტრკულტურა შეიძლება შექმნას მხოლოდ გაბატონებული კულტურის წარმომადგენლებმა, რადგან ეს არის სწორედ დომინირებული კულტურის წარმომადგენელთა პროტესტი საკუთარი კულტურის წინააღმდეგ და 3. სუბკულტურისაგან განსხვავებით, იგი იბრძვის იმისათვის, რომ დაიკავოს გაბატონებული კულტურის ადგილი.
კონტრკულტურა გაცილებით იშვიათი და სპეციფიკური მოვლენაა, ვიდრე სუბკულტურა. მისი წარმოშობის მიზეზები მთლიანად სულიერ (და არა, ვთქვათ, სოციალურ, პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ) სფეროშია საძიებელი. კონტრკულტურა არის სულიერი კრიზისი, რომელსაც განიცდის არა მთელი საზოგადოება, არამედ მხოლოდ მისი ნაწილი, რომლის ცნობიერება, მსოფლმხედველობა შეუთავსებელია გაბატონებულ კულტურასთან. უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთ სულიერ შეუთავსებლობას ყოველ ეპოქაში ვხვდებით, ოღონდ ეს საზოგადოების მხოლოდ უმცირესი ნაწილის – შემოქმედთა და ინტელექტუალთა – ხვედრი თუ პრივილეგიაა.
|
კონტრკულტურა უპირისპირდება გაბატონებულ კულტურას და აყალიბებს უმრავლესობის კულტურის საწინააღმდეგო ფასეულობებსა და ნორმებს. |
კონტრკულტურა ვერ იქნება ისეთი მდგრადი, როგორც სუბკულტურა : დაძაბულობა, რომელიც არსებობს მასსა და გაბატონებულ კულტურას შორის, დიდხანს ვერ გაგრძელდება და უნდა მოიხსნას. ეს არ ნიშნავს, რომ კონტრკულტურის ფასეულობები ქრება, მათ შეიძლება კონტრკულტურული ხასიათი დაკარგონ. ამ გარემოებას რამდენიმე ფაქტორით ხსნიან: ყველაზე მნიშვნელოვანი მათ შორის უნდა იყოს კონტრკულტურაზე საზოგადოების რეაქციის შეცვლა, თავად გაბატონებული მსოფლმხედველობის შეცვლა კონტრკულტურის გავლენით, აგრეთვე საკუთრივ კონტრკულტურაში მომხდარი ცვლილებები.
ბევრი თქვენგანი ატარებს ჯინსებს, აქსესუარებს მშვიდობის სიმბოლოს გამოსახულებით, ბიჭები – გრძელ თმას… გიფიქრიათ იმაზე, ეს, უბრალოდ, მოდაა თუ რაიმე იდეის გამოხატულება?
თქვენ, ალბათ, უსმენთ ბითლზს, ჯენის ჯოპლინს, ჯიმი ჰენდრიკსს, პინკ ფლოიდს, ან 1960-იანი წლების სხვა მომღერლებსა და ჯგუფებს. მოგწონთ მათი მუსიკა? იცით რაიმე იმ იდეების და მსოფლმხედველობის შესახებ, რამაც ასეთი მუსიკის შექმნა განაპირობა?
1960-იან წლებში დასავლეთ ევროპის ქვეყნები და ამერიკის შეერთებული შტატები მანამდე არნახულმა ახალგაზრდულმა პროტესტმა მოიცვა, რომლის მიზანი კულტურაში რევოლუციური ცვლილებების განხორცილება იყო. ამერიკელმა სოციოლოგმა თეოდორ როზაკმა ამ მოძრაობას კონტრკულტურა ეწოდა.
კონტრკულტურა უპირისპირდებოდა იმდროინდელი დასავლური საზოგადოებისათვის ჩვეულ, მომხმარებლურ ცხოვრების წესსა და მსოფლმხედველობას. იგი მოიცავდა სტუდენტებისა და ჰიპების მოძრაობას.
კონტრკულტურული იდეების მქონე ახალგაზრდების უმრავლესობა „ნებიერა ბავშვები“ იყვნენ. ეკონომიკურმა და სოციალურმა პირობებმა შესაძლებლობა მისცა მათ, ნაკლებად შეხებოდნენ ცხოვრებისეულ რეალობას. ყოველდღიური პრობლემებისაგან თავისუფალნი, დიდ დროს უთმობდნენ სწავლას, მათი უზრუნველყოფილი მომავალი წინასწარ განსაზღვრული იყო. შეიძლება, სწორედ ამიტომ, ისინი იდეალისტებად ჩამოყალიბდნენ. ახალგაზრდებს არ სურდათ, გამოთხოვებოდნენ ბავშვობის იდეალებსა და უზრუნველ ცხოვრებას, მიეღოთ რეალური სამყარო, სადაც მათ რეალური ვალდებულებები და პასუხისმგებლობები დაეკისრებოდათ, ამიტომ მათ გადაწყვიტეს, არსებული სინამდვილე თავიანთი იდეალური სამყაროთი ჩაენაცვლებინათ.
1960-იანი წლების დასაწყისში ამერიკული და, მთლიანად, დასავლური საზოგადოების ძირითადი ფასეულობები იყო პირადი წარმატება, შეუპოვარი შრომა, დროის რაციონალური გამოყენება, ეფექტიანობა და სარგებლიანობა, პროგრესი, მატერიალური კეთილდღეობა. ამ პრაგმატულ ფასეულობებს და კონკურენციაზე დამყარებულ საზოგადოებას სტუდენტებმა დაუპირისპირეს ანტიმომხმარებლობა, ალტრუიზმი, როგორც ადამიანთა ურთიერთობის საფუძველი, სოციალური და მორალური თანასწორობა, ორიენტაცია ინტელექტუალურ და სულიერ ფასეულობებზე. მაგალითად, თუ უმაღლესი განათლება წარმატებული კარიერისა და კეთილდღეობის წინაპირობად მიიჩნეოდა, მეამბოხე სტუდენტების უმრავლესობა სწავლის მიზნად სამყაროსა და საკუთარი თავის შეცნობას თვლიდა. ეს ახალგაზრდები დაუპირისპირდნენ არა სოციალურ ან რაიმე სხვა კონკრეტულ პრობლემას, არამედ მთლიანად დასავლურ ცივილიზაციას. კონტრკულტურის წარმომადგენელთათვის დამახასიათებელი იყო ჩაცმის, ქცევისა და, ზოგადად, გარეგნობის განსხვავებული სტილი, რაც საზოგადოებისადმი პროტესტს გამოხატავდა. იმ პერიოდის მუსიკა და პოეზიაც გამსჭვალული იყო კონტრკულტურული იდეებით.
| „ჩვენ … გვზარავს სამყარო, რომელიც მემკვიდრეობით მივიღეთ, ბავშვობაში ჩვენ დადებითად მივიჩნევდით ამერიკის ფასეულობებს: თავისუფლება და თანასწორობა ყველასათვის.“
პორტ-ჰურონის დეკლარაცია ”ახალგაზრდები დემოკრატიული საზოგადოებისათვის”, 1962 წელი. |
ახალგაზრდები ეჭვქვეშ აყენებდნენ დასავლური საზოგადოების უნარს, ეცხოვრა მის მიერვე დეკლარირებული თავისუფლების, სამართლიანობისა და მშვიდობის იდეალების შესაბამისად. ამიტომ მათ იმედგაცრუებისა და გაუცხოების განცდა დაეუფლათ.
| „მე უკვე აღარ შემიძლია გავიზიარო ამერიკის – ყოველ შემთხვევაში, დღევანდელი ამერიკის – მორალი. ხვალ, შეიძლება, დაიბადოს ახალი ამერიკა და მე მოვინდომო მის ნაწილად გახდომა, მაგრამ დღეს მე ჩემი საკუთარი მორალი მაქვს და ამერიკა მას არ იღებს”, – ასე გამოხატავდა თავის პოზიციას ერთ-ერთი სტუდენტი. |
პროტესტის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო ვიეტნამის ომი, რომელსაც სტუდენტების დიდი ნაწილი, ისევე როგორც ჰიპები და სხვა მსგავსი მოძრაობების წარმომადგენლები, შეცდომად მიიჩნევდა.
| „ჩვენი მოღვაწეობა ნაკარნახევია გრძნობით, რომ, შეიძლება, ჩვენ ვართ უკანასკნელი თაობა ექსპერიმენტისა, რომელსაც სიცოცხლე ეწოდება“ (პორტ-ჰურონის დეკლარაცია, 1962). „მე როგორღაც ვგრძნობ, რომ ჩვენ არც ისე ბევრი დრო დაგვრჩა ჩვენი იდეების დასახვეწად“ (ერთ-ერთი ჰიპის სიტყვები). |
ასეთი აპოკალიფსური განცდა განპირობებული იყო შიშითა და სასოწარკვეთილებით, რომელსაც ატომური იარაღის გამოყენების ფაქტი (ჰიროსიმა და ნაგასაკი), კარიბის კრიზისი და ვიეტნამის ომი ბადებდა. თუმცა, ეს თაობა ატომურ საშიშროებას უფრო ფართოდ გაიაზრებდა. იგი ატომურ იარაღს განიხილავდა არა როგორც უბრალოდ იარაღს, არამედ როგორც ამერიკული კულტურის და, ზოგადად, დასავლური ცივილიზაციის სიმბოლოს. ამის გათვალისწინებით, გასაგები ხდება დევიზი – „კულტურა ბოროტებაა, სიცოცხლე – სიკეთე“, „უკან, ბუნებისაკენ!“ ბუნებრიობისაკენ სწრაფვა გამოიხატებოდა ჰიპების გარეგნობაშიც, პროტესტის ერთ-ერთი ნიშანი იყო გრძელი თმა და ხაზგასმით დაუდევარი დამოკიდებულება ჩაცმულობისა და ჰიგიენის მიმართ; ნარკოტიკებითა და აღმოსავლური რელიგიებით გატაცება სწორედ ამ „ბოროტებით“ აღსავსე სამყაროდან თავის დაღწევის საშუალებად მიიჩნეოდა.
| ვიეტნამის ომი – 1955-1975 წლების შეიარაღებული კონფლიქტი ვიეტნამში, ლაოსსა და კამბოჯაში. 1960-იანი წლებიდან მასში აქტიურად იყო ჩაბმული ამერიკის შეერთებული შტატების შეიარაღებული ძალები. დაიღუპა ათასობით ამერიკელი ჯარისკაცი. |
| 1945 წელს, მეორე მსოფლიო ომის დამამთვრებელ ეტაპზე, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა იაპონიის ორი ქალაქის – ჰიროსიმასა და ნაგასაკის ატომური დაბომბვა განახორცილა. ეს ბირთვული იარაღის პოლიტიკური ზეწოლის მიზნით გამოყენების ერთადერთი შემთხვევაა მსოფლიო ისტორიაში. პირველი ბომბი ჰიროსიმაში 6 აგვისტოს ჩამოაგდეს, ხოლო მეორე – ნაგასაკიში 9 აგვისტოს. დაბომბვის დღესა და შემდეგი თვეების განმავლობაში დამწვრობის, რადიაციისა და სხვა სახის დაზიანებისაგან ჰიროსიმაში 90 000-დან 166 000-მდე, ხოლო ნაგასაკიში – 60 000-დან 80 000-მდე ადამიანი დაიღუპა, ისინი, უმთავრესად, სამოქალაქო პირები იყვნენ. |
| კარიბის კრიზისი – ცივი ომის პერიოდის ყველაზე მწვავე დაპირისპირება საბჭოთა კავშირსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის, რომელმაც ბირთვული კონფლიქტის საშიშროების წინაშე დააყენა მთელი კაცობრიობა. ეს დაპირისპირება შეერთებულ შტატებში ცნობილია როგორც „კუბის სარაკეტო კრიზისი”, საბჭოთა კავშირში მას ”კარიბის კრიზისს” უწოდებდნენ, ხოლო კუბაში – „ოქტომბრის კრიზისს”. 1962 წლის ოქტომბერში საბჭოთა კაშირმა კუბაში ბირთვული რაკეტების განლაგება დაიწყო. ეს იყო პასუხი 1961 წელს აშშ-ს მიერ თურქეთში ბირთვული რაკეტების განლაგებაზე, რომელიც საბჭოთა კავშირს ემუქრებოდა. კრიზისი 13 დღე გაგრძელდა. დაპირისპირებულმა მხარეებმა შეთანხმებას მიაღწიეს. საბჭოთა კავშირმა გაიტანა რაკეტები კუბის ტერიტორიიდან, აშშ-მ მოხსნა კუბის ბლოკადა, რამდენიმე თვის შემდეგ კი თურქეთიდან გაიტანა ბირთვული რაკეტები. |
1970-იან წლებში კონტრკულტურული მოძრაობა მინელდა. ამბოხებულ ახალგაზრდათა დიდი ნაწილი დაუბრუნდა ცხოვრების მიღებულ წესს და თავად გახდა ამერიკული კულტურული ტრადიციის გამგრძელებელი. თავის მხრივ, შეიცვალა ამერიკული საზოგადოებაც – გადაიხედა ის, თუ რა შეიძლება ყოფილიყო „დასაშვები“ ან „მისაღები“ და რა – არა. მაგალითად, აღარავის უკვირდა გრძელთმიანი და დაუვარცხნელი ბიჭები, ჯინსები; ჰიპები ამერიკული საზოგადოების ჩვეულებრივი ნაწილი გახდა. რაც ადრე ბევრისთვის შოკისმომგვრელი იყო, ახლა კულტურის ნაწილად იქცა, მეტიც – მოდურადაც კი მიიჩნეოდა. მაგალითად, მუსიკალური ინდუსტრია უზარმაზარი რაოდენობით აწარმოებდა პოპულარული როკ-ჯგუფების ჩანაწერებს, იმართებოდა გრანდიოზული როკ-კონცერტები, რაც ზოგისთვის უკვე არა პროტესტი, არამედ სამუშაო იყო, ზოგისთვის – მოხმარების საგანი, სხვებისთვის კი – მოგების წყარო.
| პოეტები ალენ გინზბერგი და ჯეკ კერუაკი, ისევე როგორც „დაღლილი/დაცემული თაობის“ („beat generation“) სხვა პოეტები, კონტრკულტურის სულიერ და იდეურ მამებად მიიჩნეოდნენ. |
სუბკულტურა
ალბათ, ხშირად შეგიმჩნევიათ, რომ ჩვენს ირგვლივ ერთსა და იმავე ენაზე მოსაუბრე ადამიანები განსხვავებული ფორმით და სიტყვებით გამოხატავენ თავიანთ აზრებს, განსხვავებულად იქცევიან ერთსა და იმავე სიტუაციაში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ერთი კულტურის ფარგლებში არსებობს განსხვავებული ჯგუფები, რომლებიც გამოირჩევიან ჩაცმულობით, ვარცხნილობით, გემოვნებით, ინტერესებით, ლექსიკითა და მეტყველების მანერით, იუმორით, ურთიერთობის ფორმებით, ფასეულობებით – მოკლედ, ყველაფერი იმით, რასაც, ზოგადად, ცხოვრების წესს ვუწოდებთ. კულტურაში არსებულ ასეთ განსხვავებულ ჯგუფებს აღნიშნავენ ტერმინით სუბკულტურა.
კონტრკულტურისაგან განსხვავებით, სუბკულტურის წევრები არ ცდილობენ დაუპირისპირდნენ გაბატონებულ კულტურას, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მათი შეხედულებები არ თანხვდება ერთმანეთს. სუბკულტურა ცდილობს შეინარჩუნოს საკუთარი განსხვავებულობა.
არსებობს ეთნიკური, რელიგიური, ასაკობრივი, პროფესიული და სხვა სუბკულტურები.
| საქართველოში არსებულ ეთნიკურ სუბკულტურებად შეიძლება მივიჩნიოთ ის ჯგუფები, რომლებიც თავიანთ ტრადიციულ ცხოვრების წესს ინარჩუნებენ და მეტ-ნაკლებად განსხვავდებიან საზოგადოების დანარჩენი ნაწილისაგან (აზერბაიჯანელები, სომხები, ბერძნები, ქურთები, ასირიელები, უდები, ოსები, რუსები, უკრაინელები, ჩეხები, პოლონელები, გერმანელები და სხვები). რელიგიური სუბკულტურის მაგალითია მუსლიმი და კათოლიკე ქართველები. ეს ჯგუფები სწორედ იმიტომ მიიჩნევიან სუბკულტურებად, რომ წარმოადგენენ ერთიანი საზოგადოების ნაწილს და, ამავე დროს, გამოირჩევიან გარკვეული თავისებურებებით. კათოლიკე და მუსლიმი ქართველების ცნობილი წარმომადგენლები, რომლებმაც მნიშვნელოვანი კვალი დატოვეს ქართული საზოგადოებისა და კულტურის ისტორიაში, არიან მიხეილ თამარაშვილი, მიხეილ თარხნიშვილი, ზაქარია ფალიაშვილი, მემედ აბაშიძე და სხვები. |
ზოგიერთი – პირველ რიგში, ახალგაზრდული – სუბკულტურის წარმომადგენელთათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სტილს, რითაც ისინი გამოხატავენ რომელიმე სუბკულტურისადმი კუთვნილებას. სტილი გამოიხატება როგორც სიმბოლოებით, რომელსაც სუბკულტურის წევრები ატარებენ, ასევე ჩაცმულობით, ვარცხნილობითა და ჟარგონით, მუსიკალური სტილით, რომლის მსმენელებიც ისინი არიან.
არსებობს კრიმინალური, ე.წ. ”ქურდული” სამყაროს სუბკულტურაც. მისი წარმომადგენლების ენა/ჟარგონი, მსოფლმხედველობა და ქცევის მოდელები საგრძნობლად განსხვავებულია გაბატონებული კულტურისაგან.
კულტურათაშორისი ურთიერთობის ბარიერები:
რასიზმი და ქსენოფობია
|
რასა – ბიოლოგიური/გენეტიკური მახასიათებლებით განსაზღვრული ადამიანთა დიდი ჯგუფი |
მრავალი საუკუნის მანძილზე სხვადასხვა კულტურის წარმომადგენლები ქედმაღლურად უყურებდნენ და არასრულფასოვნად მიიჩნევდნენ ერთმანეთს განსხვავებული ენის, რელიგიის, ტრადიციების, ჩაცმულობის, კანის ფერის და სხვა მახასიათებელთა გამო. ბევრ ენაში უცხოს, განსხვავებულის აღმნიშვნელი სიტყვები, ხშირად, დამაკნინებელ, უარყოფით განწყობას გამოხატავს, ხაზს უსვამს საკუთარ უპირატესობას სხვასთან შედარებით. ამის ყველაზე ცნობილი მაგალითია „ბარბაროსი“, რომელსაც ძველი ბერძნები სხვა, მათთვის გაუგებარ ენაზე მეტყველ ხალხს უწოდებდნენ, ამავე დროს, აღნიშნავდნენ მათ ”არაკულტურულობას”, ”არაცივილიზებულობას” და ”ჩამორჩენილობას”.
განსხვავებული კულტურის, ეთნოსის ან რასისადმი მტრული დამოკიდებულება რასიზმისა და ქსენოფობიის საფუძველია, რაც, თავის მხრივ, სხვადასხვა სახის დისკრიმინაციისა და კონფლიქტის მიზეზს წარმოადგენს. განსხვავებულის მიმართ შეუწყნარებლობა უმთავრესი დაბრკოლებაა სხვადასხვა კულტურის ადამიანთა მშვიდობიანი თანაარსებობისათვის.
|
სეგრეგაცია – გამოყოფა, იზოლაცია, განცალკევება |
რასიზმი ემყარება შეხედულებას, რომლის თანახმად, გენეტიკური ფაქტორები ადამიანის გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობების მთავარი განმსაზღვრელია. წარმოდგენა რასების უთანასწორობის შესახებ, ძირითადად, უფლებრივ განსხვავებებში ვლინდება. რასობრივი კუთვნილება ხშირად კულტურასთან, ეთნიკურობასა და სოციალურ-ეკონომიკურ სტატუსთან კავშირში განიხილება. რასობრივ და ეთნიკურ საფუძველზე ადამიანის უფლებების შეზღუდვას რასობრივი დისკრიმინაცია ეწოდება. მის სხვადასხვა ფორმას შორის ერთ-ერთი რასობრივი სეგრეგაციაა, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში სხვადასხვა რასობრივი ჯგუფების ერთმანეთისაგან გამიჯვნით გამოიხატება.
სხვადასხვა რასის ადამიანთა ერთმანეთისაგან გამოყოფა ზოგიერთ ქვეყანაში სახელმწიფოს მიერ იყო დაკანონებული და გულისხმობდა ერთი რასის უფლებრივ უპირატესობას მეორესთან შედარებით.
| ტერმინი „რასობრივი დისკრიმინაცია“ ნიშნავს განსხვავებას, განდევნას, შეზღუდვას ან უპირატესობის მინიჭებას რასის, ფერის, წარმომავლობის, ნაციონალური თუ ეთნიკური კუთვნილების საფუძველზე, რომლის მიზანი ან შედეგია … ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების შეზღუდვა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ და საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა ნებისმიერ სფეროში.
გაეროს საერთაშორისო კონვენცია ყველა სახის რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის შესახებ. ნიუ იორკი, 7 მარტი, 1966 |
|
ქსენოფობია – ბერძ. ქსენოს – უცხო, უცხოელი, ფობოს – შიში |
ქსენოფობია უცხოელებისა და მათი კულტურის უსაფუძვლო და გაუაზრებელი შიში, უნდობლობა და სიძულვილია. ქსენოფობიის შემთხვევები დღესაც ბევრია. თანამედროვე კონფლიქტებში ჩართული მხარეები ხშირად განიცდიან დაპირისპირებული ეთნიკური თუ რელიგიური ჯგუფის მიმართ სიძულვილს.
უმეტესად, ნეგატიური დამოკიდებულება არ არის განპირობებული კონკრეტული მიზეზით, სხვა ეთნიკურ თუ რელიგიურ ჯგუფთან ურთიერთობის გამოცდილებით, არამედ გაუაზრებელ, სტერეოტიპულ წინასწარ განწყობას წარმოადგენს.
სტერეოტიპი
|
სტერეოტიპი – ბერძნ. სტერეოს – „მყარი“, ტიპოს – „ანაბეჭდი“; ითარგმნება როგორც „მყარი ანაბეჭდი“. |
კულტურათა შორის ურთიერთობის დამაბრკოლებელ ფაქტორთაგან ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი სტერეოტიპებია. ხშირად ჩვენი წარმოდგენა ადამიანებზე განპირობებულია ზოგადი ცოდნითა და დამკვიდრებული შეხედულებებით იმ ჯგუფების შესახებ, რომელსაც ისინი მიეკუთვნებიან. მაგალითად, ვთვლით, რომ ყველა გერმანელი პუნქტუალურია, წარმატებული მძლეოსნები შავკანიანები არიან, ისევე როგორც ჯაზის შემსრულებლები. ამ წინასწარი წარმოდგენებიდან გამომდინარე, ხშირად ვხედავთ იმას, რაც გვინდა რომ დავინახოთ, ან რის დანახვის მოლოდინიც გვაქვს და უარვყოფთ ყველა სხვა შესაძლო ინფორმაციას, რომელიც ეწინააღმდეგება ამ მოლოდინს. ჩვენ გვჯერა არა იმის, რასაც ვხედავთ, არამედ ვხედავთ იმას, რისაც გვჯერა. თუ ველით, რომ რომელიმე ქვეყნის წარმომადგენელი არაკეთილგანწყობილია უცხოელების მიმართ, მათი მოქმედებაც, სავარაუდოდ, წინასწარი მოლოდინის შესაბამისად იქნება აღქმული.
სტერეოტიპი არის ფართოდ გაზიარებული, სტანდარტიზებული, გამარტივებული და წინასწარ არსებული წარმოდგენა ამა თუ იმ ჯგუფის თვისებებისა და მახასიათებლების შესახებ.
სტერეოტიპული დამოკიდებულება გულისხმობს ინდივიდის შეფასებას ეთნიკური, რასობრივი, სოციალური, ასაკობრივი, რელიგიური, გენდერული და სხვა ნებისმიერი ჯგუფისადმი კუთვნილების ნიშნით. ამა თუ იმ ჯგუფისათვის მიწერილი მყარი მახასიათებლები ჯგუფის ყველა წევრზე ვრცელდება. ეს ნიშნები მოიცავს როგორც ფიზიკურ, ისე ინტელექტუალურ და ზნეობრივ მხარეს. სტერეოტიპი შეიძლება იყოს როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური („ყველა ამერიკელი მდიდარია“, „ყველა ფრანგი ძუნწია“).
სტერეოტიპებს ორ ჯგუფად ყოფენ: ავტოსტერეოტიპებად და ჰეტეროსტერეოტიპებად. ავტოსტერეოტიპი გულისხმობს ადამიანთა ჯგუფის წარმოდგენას საკუთარ თავზე, ხოლო ჰეტეროსტერეოტიპი აღნიშნავს ერთი ჯგუფის წარმომადგელების შეხედულებას სხვა ჯგუფებზე.
| ირლანდიელები ხშირად მიიჩნეოდნენ ფიცხ ჩხუბისთავებად და ლოთებად. მე-19 საუკუნის ერთ-ერთ ბრიტანულ კარიკატურაზე ირლანდიელი იმიგრანტი გამოსახულია როგორც მაიმუნის მსგავსი არსება, რასობრივად განსხვავებული ანგლოსაქსური ტიპისაგან.ამერიკულ ჟურნალში Harper’s Weekly დაბეჭდილ ილუსტრაციაზე ირლანდიელი ნეგროიდული რასის წარმომადგენლის მსგავსად არის გამოსახული და ორივე მათგანი მაიმუნს არის მიმსგავსებული.მეორე ილუსტრაცია ასევე უპირისპირებს ერთმანეთს ანგლოსაქსური წარმოშობის ქალს და ირლანდიელი ქალის სტერეოტიპულ სახეს. (New Physiognomy, New York, 1866)
|
| ებრაელი წარმოდგენილი იყო როგორც მდიდარი, ხარბი, ძუნწი ადამიანი. ის ხშირად გამოისახებოდა როგორც ვაჭარი, რომელიც ფულს ითვლის და ძვირფას ქვებს აგროვებს. კარიკატურებზე სტერეოტიპიზებული იყო მათი გარეგნობაც: მუქი კანის ფერი, ხვეული თმა, გრძელი კეხიანი ცხვირი, თხელი ტუჩები და დიდი მუქი თვალები. |
ებრაელების სტერეოტიპიზაცია საუკუნეების მანძილზე მიმდინარეობდა. სოციალური პრობლემების წამოჭრის შემთხვევაში ისინი ხშირად „განტევების ვაცის“ როლს თამაშობდნენ. ნაცისტურ გერმანიაში (მე-20 საუკუნის 30-40-იან წლები) პერიოდში ანტისემიტიზმმა ყველაზე მძაფრი ფორმა მიიღო.
| ნაცისტური პროპაგანდა მიზნად ისახავდა ებრაელი ხალხის ნეგატიური სტერეოტიპის გამყარებას. სურათზე დაპირისპირებულია მდიდრულად ჩაცმული ებრაელების წყვილი (მარჯვნივ) და ღარიბი ოჯახი (მარცხნივ). ხაზგასმულია ებრაელთა გარეგნობის სტერეოტიპული ნიშნები. |
|
როგორ გადავლახოთ სტერეოტიპები გავაცნობიეროთ ჩვენი საკუთარი წინასწარი წარმოდგენები და სტერეოტიპები სხვა კულტურასთან მიმართებაში; მეტი ვისწავლოთ და გავიგოთ სხვა კულტურის შესახებ. |
ეთნოცენტრიზმი
| არსებობს ასეთი ძველი ხუმრობა: ერთი სამხედრო პირი ფილოსოფოსთა წრეში მოხვდა. უსმინა მათ კამათს უზოგადეს საკითხებზე და თქვა: „თუ ასეთი ჭკვიანები ხართ, მწყობრით რატომ არ დადიხართ?…“ |
|
ეთნოცენტრიზმი ნიშნავს საკუთარი კულტურის მიჩნევას სხვებზე აღმატებულად, სხვა კულტურების და ხალხების ქცევის თუ წარმოდგენების შეფასებას საკუთარი კულტურის პოზიციიდან. |
ჩვენმა გმირმა, რომელიც, ცხადია, ჭკუით არ გამოირჩეოდა, ეგოცენტრიზმი გამოავლინა. ეს სიტყვა ლათინურიდან წარმოდგება: „ეგო“ ნიშნავს „მე“, ხოლო ცენტრი ყველამ იცით, რა არის. ეგოცენტრულს უწოდებენ ადამიანს, რომელიც საკუთარ ფასეულობებს, მიდრეკილებებს, წარმოდგენებს თუ რწმენას მიიჩნევს ერთადერთ სწორად და ყველასათვის აუცილებლად. ჩვენი ანეკდოტის პერსონაჟი დარწმუნებული იყო, რომ ის, რასაც თვითონ თვლიდა საშურ და, ალბათ, ძნელ საქმედ, სხვებისთვისაც ასეთი უნდა ყოფილიყო. ანეკდოტი ანეკდოტად, მაგრამ ეგოცენტრულ გამონათქვამებს ხშირად გაიგონებთ ყოველდღიურ ცხოვრებაში: „ვერ გავიგე, როგორ შეიძლება იყო ვეგეტარიანელი…“; „ეგ მთლად კარგად ვერ არის, მარკებს აგროვებს და სხვა არაფერი აინტერესებს…“; „ამხელა წიგნს რა გაკითხებს!“ და ა.შ.
ეგოცენტრიზმის სახესხვაობას წარმოადგენს ეთნოცენტრიზმი (ბერძ. „ეთნოს“ – ტომი, ხალხი) – როცა საკუთარი კულტურის წესები და ნორმები სწორად და „ჭეშმარიტად“ მიიჩნევა, ყველაფერი განსხვავებული კი – არასწორად.
გახსოვს ფრანც ბოასის „კულტურის სათვალე“? სხვა კულტურას ადამიანები აფასებენ საკუთარი კულტურის გადასახედიდან, რომელსაც ნიმუშად, საზომად მიიჩნევენ. სხვა კულტურის ადამიანებს კი „საკუთარი სათვალე“, საკუთარი ფასეულობები, შეხედულებები და ნორმები აქვთ.
ადამიანებს სჯერათ, რომ სწორედ მათ კულტურაში არსებული რწმენა-წარმოდგენები, შეხედულებები, ზნე-ჩვეულებები არის მართებული და ზნეობრივი. ამიტომ განსხვავებული ფასეულობანი აღიქმება როგორც უცნაური, ნაკლებზნეობრივი, ჩამორჩენილი და ველურიც კი.
ეთნოცენტრიზმის მაგალითები მრავლად შეიძლება აღმოვაჩინოთ მსოფლიო ისტორიაში.
| ძველი ბერძნების მიერ კაცობრიობის დაყოფა ელინებად და ბარბაროსებად სწორედ ეთნოცენტრიზმის გამოხატულება იყო. ბერძნები გამართლებულად და სწორად მხოლოდ საკუთარი ცხოვრების წესს მიიჩნევდნენ, დანარჩენი სამყარო კი მათთვის ბარბაროსულ, არაცივილიზებულ, ერთგვაროვან სივრცეს წარმოადგენდა. ეთნოცენტრიზმის გამოხატულება იყო ასევე ევროპელი მისიონერების დამოკიდებულება ამერიკის ადგილობრივი მოსახლეობისადმი. მისიონერების მიზანი იყო „სწორი“ რწმენის, ზნეობის, ცოდნის, გემოვნების გავრცელება ახლადაღმოჩენილ კონტინენტზე, რომელიც მიიჩნეოდა „პრიმიტიულად“ და „ჩამორჩენილად“. |
ეთნოცენტრიზმის მაგალითები თანამედროვე სამყაროშიც ბევრია. ერთი კულტურის წარმომადგენელს შეიძლება უჩვეულოდ და მიუღებლად მოეჩვენოს სხვა კულტურაში არსებული დაკრძალვის წესი: ზოგიერთ საზოგადოებაში მიცვალებულს გარდაცვალების დღესვე კრძალავენ, სხვაგან კი დატირების მრავალდღიანი რიტუალი აქვთ. შეფასებითი დამოკიდებულება მჟღავნდება სამოსისადმიც. მრავალ ადამიანში ღიმილს იწვევს შოტლანდიურ კილტში გამოწყობილი მამაკაცი.
|
ორმაგი ეთნოცენტრიზმის მაგალითი იაპონური კულტურისადმი მიძღვნილ მეცადინეობაზე ლექტორმა სტუდენტებს უამბო, რომ იაპონიაში ძალზე მკაცრი წესები არსებობს საჩუქრებთან დაკავშირებით. თუ ერთმა იაპონელმა მეორეს რაიმე აჩუქა, აუცილებელია საპასუხო საჩუქარი, მაგრამ ზუსტად იგივე საფასურის! უფრო ძვირფასი საპასუხო საჩუქარი ძალიან დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელია – ითვლება, რომ ამ გზით შენ ამბობ: „მე შენზე მაგარი და მდიდარი ვარ! შენ მხოლოდ იაფფასიანი ნივთების ყიდვის შნო გაქვს!“ მოულოდნელად ერთმა სტუდენტმა, ზაზამ, შუბლზე იკრა ხელი და წამოიძახა: „ახლა მივხვდი, რაც მოხდა!“ გამოირკვა, რომ საერთაშორისო საზაფხულო ბანაკში ყოფნისას ზაზა დაუმეგობრდა იაპონელ გოგონას, რომელმაც წამოსვლის წინა დღეს მას იაპონური სუვენირი აჩუქა. ზაზამ „ქართული რაინდობა“ გამოიჩინა, ფული ისესხა და განშორების დღეს გოგონას ძვირფასი საჩუქარი მიართვა. ამის მერე კი მოხდა ის, რასაც ლექტორი ყვებოდა – გოგონამ ზაზასთან ყოველგვარი ურთიერთობა გაწყვიტა, დაბლოკა მისი ტელეფონი და ელ-ფოსტა, ანუ ჩათვალა, რომ ზაზამ მას განზრახ მიაყენა შეურაცხყოფა. |
არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ არ მოგვწონს და მიუღებლად ვთვლით იმას, რაც განსხვავებულია და უცხოა ჩვენთვის. უბრალოდ, უნდა გვახსოვდეს რომ, რაც ნორმალურია ჩვენთვის, სწორედ ის შეიძლება გაუგებარი იყოს სხვისთვის. ამიტომ, აზრსმოკლებულია მცდელობა, ჩვენი შეხედულება „სწორისა“ და „არასწორის“, „კარგისა“ და „ცუდის“, „ლამაზისა“ და „უშნოს“ შესახებ გადავიტანოთ სხვა კულტურაზე და ეს განსხვავებები საკუთარი უპირატესობის დასასაბუთებლად გამოვიყენოთ.
| მწერალმა ბერნარდ შოუმ (1856-1950) კი ეთნოცენტრიზმი ასე შეაფასა: „ბარბაროსი ისაა, ვისაც საკუთარი ტომის წესები ბუნების კანონები ჰგონია“. |
დამატებითი ინფორმაცია
აკირემას ტომში გავრცელებული რიტუალი
აკირემას ტომის ყველა წევრი ყოველდღიურად ასრულებს პირის რიტუალს. იგი შედგება პირში ღორის ჯაგრის კონის სწრაფი და დაჟინებული მოძრაობებისაგან. ამ რიტუალის გარდა, ეს ადამიანები წელიწადში ორჯერ მიდიან წმინდა პირის კაცთან. ეს უკანასკნელი ფლობს შთამბეჭდავი რაოდენობის განსაკუთრებულ მოწყობილობებს – ბურღებს, ქლიბებს, მარწუხებს და სახვრეტებს. ამ საგნების გამოყენება პირიდან ბოროტი ძალების გამოდევნის დროს ადამიანის წარმოუდგენელ ტანჯვას იწვევს. წმინდა პირის კაცი მუშტრების კბილებში ავადმყოფობისაგან წარმოქმნილ ნახვრეტებს ამ მოწყობილობათა საშუალებით კიდევ უფრო აფართოებს, შემდეგ კი ამ ხვრელებში ჯადოსნურ მასალებს დებს. თუკი კბილებზე ბუნებრივად გაჩენილი ხვრელები არ არსებობს, მაშინ წმინდა პირის კაცი ერთი ან რამდენიმე კბილის მოზრდილ ნაწილის ამტვრევს ზებუნებრივი ნივთიერებების ჩასადებად. მუშტრების აზრით, მკურნალობის მიზანი ავადმყოფობის შეჩერებაა. ამ რიტუალის ძალზე წმინდა და ტრადიციული ხასიათი ნათელია იქიდანაც, რომ ადგილობრივი მცხოვრებლები კვლავ და კვლავ, წლიდან წლამდე დადიან წმინდა პირის კაცთან, მიუხედავად იმისა, რომ მათი კბილები ხრწნას განაგრძობს.
ნაწყვეტი ჰორას მ. მაინერის სტატიიდან „სხეულის რიტუალი აკირემას ტომში“
ეთნორელატივიზმი
|
ინგ. relative – შედარებითი, შეფარდებითი
|
ამბობენ, რომ გემოვნებაზე არ დაობენ. შეიძლება, რაღაც მოგვწონდეს ან არ მოგვწონდეს – როგორც საკუთარ, ასევე სხვა კულტურაში. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ რაც ჩვენ გვხიბლავს, აუცილებლად უნდა მოსწონდეს სხვასაც და, მით უმეტეს, რაც ჩვენთვის გაუგებარი ან მიუღებელია, ის ცალსახად ცუდი, უვარგისი, უგემოვნებო ან „ჩამორჩენილია“. მაგალითად, სუფრის ეტიკეტი განსხვავებულია სხვადასხვა კულტურაში. ზოგან მიღებულია საერთო თეფშიდან ხელით ჭამა და განსაკუთრებულ პატივად ითვლება, თუ მასპინძელი სტუმარს საკუთარი ხელით მიართმევს პირველ ლუკმას. ზოგან სუფრის ყველა წევრს საკუთარი თეფში და დანა-ჩანგალი აქვს და, ყურადღების ნიშნად, მასპინძელი არაერთხელ და დაჟინებით სთავაზობს სტუმარს თითოეულ კერძს. სხვაგან სუფრის წევრები რამდენიმე კოვზით, ჩანგლით, დანითა და ჭიქით არიან „აღჭურვილი“, კერძების თანმიმდევრობა და თითოეული სტუმრისათვის განკუთვნილი ულუფა კი იმთავითვე განსაზღვრულია. რომელი წესი შეიძლება ჩაითვალოს უკეთესად და, შესაბამისად, ყველასათვის სავალდებულოდ?
| მე-20 საუკუნის 20-იანი წლებისათვის მეცნიერებს დაუგროვდათ მონაცემები, რომლებიც ცხადყოფდა, რომ დედამიწის სხვადასხვა კუთხეში ადამიანთა ჯგუფები სრულიად განსხვავებული წესით ცხოვრობდნენ, განსხვავებულად აღიქვამდნენ სამყაროს, სხვადასხვა წარმოდგენა ჰქონდათ სიკეთესა და ბოროტებაზე, დასაშვებსა და აკრძალულზე, სილამაზესა და სიმახინჯეზე. თანდათან ჩამოყალიბდა შეხედულება, რომლის თანახმად, კულტურები არიან განსხვავებული, და არა უკეთესი ან უარესი, განვითარებული ან ჩამორჩენილი. |
მე-20 საუკუნის შუა ხანებში ფრანც ბოასი და მისი მოწაფეები რუთ ბენედიქტი, მელვილ ჰერსკოვიცი და მარგარეტ მიდი აღნიშნავდნენ, რომ ადრე მკვლევრები ყურადღებას არ აქცევდნენ კულტურული თავისებურებების განმაპირობებელ ფაქტორებს. შეიძლება ითქვას, რომ ისინი „კულტურის აისბერგის“ მხოლოდ ხილული ნაწილის კვლევით კმაყოფილდებოდნენ, რომელსაც საკუთარი კულტურის „სათვალით“ შეიარაღებულნი აკვირდებოდნენ. მათი ეთნოცენტრისტული ხედვა გულისხმობდა დასავლური კულტურის აღიარებას ეტალონად, რომელიც ყველა დანარჩენისათვის მისაბაძი უნდა ყოფილიყო.
|
ეთნორელატივიზმი – შეხედულება, რომელიც ემყარება ყველა კულტურის თანაბარი მნიშვნელობის აღიარებას. |
|
კულტურული რელატივიზმი – თვალსაზრისი, რომლის თანახმად, კულტურის თავისებურებების გააზრება და გაგება შესაძლებელია მხოლოდ მისსავე ფარგლებში. |
ეთნოცენტრიზმის საპირისპიროდ, ჩამოყალიბდა ახალი თვალსაზრისი – ეთნორელატივიზმი. რომლის თანახმად, თუ ვთვლით, რომ ჩვენი რწმენა-წარმოდგენები, ქცევა, ნორმები, სამყაროს აღქმა ჩვენი კულტურით არის განსაზღვრული, მაშინ ვაღიარებთ იმასაც, რომ სხვათა შეხედულებები, წარმოდგენები და მსოფლმხედველობა მათი კულტურით არის განპირობებული. ეთნორელატივიზმის სინონიმური მნიშვნელობით გამოიყენება ტერმინი კულტურული რელატივიზმი.
მოდი, დავფიქრდეთ, არსებობს უნივერსალური საზომი, რომლის მიხედვით შევაფასებდით, რომელი კულტურა შეიძლება ჩაითვალოს ეტალონად და სხვა კულტურათა შეფასების საფუძვლად?
| ეთნორელატივიზმი გულისხმობს სამი მთავარი პრინციპის გაცნობიერებას: |
- ერთი კულტურის აღქმა და გაგება შეუძლებელია მეორე კულტურასთან შედარების გარეშე;
- ერთი კულტურის ფარგლებში არსებული წესები, ზნე-ჩვეულებანი თუ შეხედულებები არ შეიძლება შეფასდეს სხვა კულტურის წესების, ზნე-ჩვეულებების თუ წარმოდგენების გადასახედიდან;
- კონკრეტული ქცევა, ნორმა და შეხედულება შეიძლება გავიგოთ და ავხსნათ მხოლოდ იმ კულტურის ფარგლებში, რომელშიც ის არსებობს. ყოველი კულტურა რთული სისტემაა, რომლის ყველა დეტალი ერთმანეთთანაა დაკავშირებული. ჩვენთვის „უცნაური“, „არასწორი“ წესი თუ ტრადიცია სავსებით ბუნებრივია სხვა კულტურისათვის.
ამგვარი მიდგომა აადვილებს ურთიერთგაგებას კულტურებს შორის.
| დისკუსია |
როგორც ფიქრობ, გულისხმობს თუ არა კულტურული რელატივიზმი, რომ სხვა ან ჩვენი საზოგადოების ქცევები (მაგალითად, მონობა, წამება სავარაუდო დამნაშავისაგან ჩვენების მისაღებად და სხვ.) არ უნდა განვსაჯოთ მორალური თვალსაზრისით?
დავალება
ველით, რომ ჩვენი კულტურა – ხუროთმოძღვრება, მრავალხმიანი სიმღერა, მრავალფეროვანი სამზარეულო, სტუმართმოყვარეობა და სხვ. – უცხოელთა ინტერესსა და აღფრთოვანებას გამოიწვევს. წარმოიდგინე, რომ ეს ასე არ მოხდა: სტუმარი გულგრილი დარჩა ყოველივე იმის მიმართ, რითაც ჩვენ ასე ვიწონებთ თავს, ხოლო სუფრაზე თავაზიანად აღნიშნა, რომ საცივი – ქართული სამზარეულოს მშვენება – გემრიელია, თუმცა მავნეა ჯანმრთელობისათვის, რადგან თერმულად დამუშავებულ ნიგოზს შეიცავს. რას იფიქრებ? როგორ მოიქცევი?
წარმოიდგინე: ცენტრალური აზიის ერთ-ერთ ქვეყანაში მასპინძელმა სიამაყით გაგაცნო საკუთარი ქვეყნის კულტურული ღირსშესანიშნაობები, შემდეგ იურტაში მიგიპატიჟა, სადაც კუმისითა[1] და ცხენის ხორცით დამზადებული გემრიელი კერძით გაგიმასპინძლდა. რას იფიქრებ? როგორ მოიქცევი?
იმსჯელე ამ ორი შემთხვევის შესახებ. შენი აზრით, სად გადის ზღვარი ეთნოცენტრიზმსა და ეთნორელატივიზმს შორის?
ისტორიის გაკვეთილები
1876-1965 წლებში ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოქმედებდა ე. წ. ჯიმ ქროუს[2] კანონები, რომლებიც რასობრივი სეგრეგაციის იურიდული საფუძველი იყო. ეს კანონები შავკანიან ამერიკელებს სტატუსით თეთრკანიანების თანასწორ, მაგრამ განცალკევებულ ჯგუფად აღიარებდა. მიუხედავად ამისა, მათი სოციალური და ეკონომიკური უფლებები მნიშვნელოვნად იზღუდებოდა. კანონის თანახმად, რასობრივი ნიშნით გამიჯნული იყო საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფერო – სკოლები, ტრანსპორტი, საპირფარეშოები, რესტორნები, სასმელი შადრევნები და საზოგადოებრივი თავშეყრის ყველა სხვა ადგილი.
| ალაბამას შტატის ქალაქ მონტგომერიში მოქმედი კანონის თანახმად, ავტობუსში გამოყოფილი იყო თეთრკანიანთა და შავკანიანთა სექციები, რომლებიც მოძრავი ნიშნით იმიჯნებოდა. მძღოლს შეეძლო გადაეადგილებინა ”ფერადკანიანთა სექციის” აღმნიშვნელი ნიშანი, ან საერთოდ აეღო ის. თეთკანიანები ავტობუსის წინა რიგებში სხდებოდნენ და თანდათან ავსებდნენ მას უკანა რიგებისაკენ, შავკანიანები პირიქით, უკანა ადგილებს იკავებდნენ და თანდათან ავსებდნენ წინა რიგებს. შავკანიანებს შეეძლოთ მსხდარიყვნენ შუა რიგებში, სანამ თეთრკანიანთა სექცია გაივსებოდა. თუ ორივე სექცია შევსებული იყო და ავტობუსში შავკანიანი მგზავრი ამოვიდოდა, ის ფეხზე უნდა მდგარიყო, ხოლო თუ თეთრკანიანი ამოვიდოდა, მაშინ თეთრკანიანთა სექციასთან მდებარე უახლოეს რიგში მსხდომი ყველა შავკანიანი მგზავრი ვალდებული იყო, გაეთავისუფლებინა ადგილი თეთრკანიანთა ახალი რიგის შესაქმნელად. თუ ადგილი აღარ რჩებოდა, მათ უნდა დაეტოვებინათ ავტობუსი. |
თუ წინა რიგები უკვე დაკავებული იყო თეთრკანიანთა მიერ, შავკანიანები ჯერ წინა კარიდან ადიოდნენ ავტობუსში მგზავრობის საფასურის გადასახდელად, შემდეგ ისევ ჩადიოდნენ და უკანა კარიდან ხელახლა ადიოდნენ ავტობუსში. ხშირად ხდებოდა ისე, რომ ავტობუსი იძვრებოდა და საფასურის გადახდის შემდეგ შავკანიანი მგზავრი ვეღარ ასწრებდა შავკანიანთათვის განკუთვნილი კარიდან ასვლას.
|
ჰოლოკოსტი (ბერძნ. ჰოლოს – „მთელი“, კოსტოს – „დამწვარი“) ებრაელთა გენოციდი მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანიასა და მის მიერ ოკუპირებულ ქვეყნებში |
ჰოლოკოსტი. ნაცისტური იდეოლოგიის თანახმად, ერთმანეთისაგან უფლებრივად იმიჯნებოდნენ გერმანელები, როგორც უმაღლესი, „არიული რასის“ წარმომადგენლები და ებრაელები, რომლებიც არასრულფასოვან რასად მიიჩნეოდნენ.
| 1935 წელს ნაცისტურ გერმანიაში შემოიღეს ანტისემიტური (ებრაელთა წინააღმდეგ მიმართული) კანონები, რომლებიც ნიურნბერგის კანონების სახელითაა ცნობილი. ამ კანონებით დადგინდა სქემა, რომლის საფუძველზე უნდა გარკვეულიყო რასობრივი კუთვნილება, უახლოესი წინაპრების ეთნიკური წარმომავლობის მიხედვით. „წმინდა“ ებრაელად ითვლებოდა ადამიანი, რომელსაც ორი თაობის წინაპრებიდან სამი ან ოთხი ებრაელი ჰყავდა. ნახევრად ებრაელად მიიჩნეოდა ის, ვინც იუდაიზმის მიმდევარი იყო და შერეულ ქორწინებაში იმყოფებოდა. მათ მიმართ კანონი განსაკუთრებით მკაცრი იყო. გერმანული სისხლის სიწმინდისა და პატივის დაცვისათვის, კანონი კრძალავდა შერეულ ქორწინებას გერმანელებსა და ებრაელებს შორის და ებრაელებს გერმანიის მოქალაქეობას ართმევდა. |
ებრაელთა უფლებების შეზღუდვა გავრცელდა ნაცისტური გერმანიის მიერ ოკუპირებულ ყველა ქვეყანაში. შეიქმნა საკონცენტრაციო ბანაკები („სიკვდილის ბანაკები”), სადაც „დაბალი რასის” წარმომადგენლების – ებრაელებისა და ბოშების – ფიზიკური განადგურება ხდებოდა. გარდა ამისა, მათზე სხვადასხვა სამედიცინო ექსპერიმენტს ატარებდნენ, იყენებდნენ იძულებითი სამუშაოებისათვის. ისტორიაში არნახული გეგმაზომიერი მასობრივი განადგურების შედეგად, დაახლოებით 6 მილიონი ებრაელი დაიღუპა.
|
აპარტეიდი (Apartheid) – გამოყოფა, განცალკევება |
1948-1993 წლებში სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში გაბატონებული იყო რასობრივი სეგრეგაციის სამართლებრივი სისტემა – აპარტეიდი. აპარტეიდის პერიოდში სამხრეთ აფრიკის მოსახლეობის უმრავლესობის – ფერადკანიანების – უფლებები შეზღუდული იყო მმართველი თეთრკანიანების მიერ, რომლებიც თავად უმცირესობას წარმოადგენდნენ. რასობრივი სეგრეგაცია სამხრეთ აფრიკაში კოლონიური პერიოდიდან არსებობდა, მაგრამ ნაციონალური პარტიის მიერ მისი დაკანონება 1948 წელს მოხდა.
| სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის კანონმდებლობა მოსახლეობას ოთხ რასობრივ ჯგუფად ყოფდა: შავკანიანები, თეთრკანიანები, ფერადკანიანები და აზიელები. 1950 წელს შემოიღეს პირადობის მოწმობები, სადაც მითითებული იყო რასა. შეიქმნა საგანგებო კომისიები იმ ადამიანთა მიკუთვნებულობის განსასაზღვრად, რომელთა რასა მკაფიო არ გახლდათ. განცალკევებული იყო სხვადასხვა რასის საცხოვრებელი ადგილები, რაც ხშირად ძალადობრივი გზით ხდებოდა. ეს განსაკუთრებით მტკივნეული იყო მათთვის, ვისი ოჯახის წევრები, შესაძლოა, სხვადასხვა რასისათვის მიეკუთვნებინათ და ერთმანეთისაგან დაეშორებინათ. კანონით იკრძალებოდა რასებს შორის შერეული ქორწინებები. მთავრობამ განაცალკევა საგანმანათლებლო, სამედიცინო და სამოქალაქო მომსახურების სფეროები. შავკანიანთათვის განკუთვნილი მომსახურება ხარისხით გაცილებით ჩამორჩებოდა თეთრკანიანებისას. განცალკევდა პლაჟები, ავტობუსები, თავშეყრის ნებისმიერი სხვა ადგილი. ნიშნები წარწერით „მხოლოდ თეთრებისათვის“ პარკებში სკამებთანაც კი იყო დადგმული. სეგრეგაცია განათლების სფეროში გამოიხატებოდა არა მხოლოდ განცალკევებული სკოლების არსებობით, არამედ შავკანიანთათვის ცალკე საგანმანათლებლო სისტემის შექმნით. განსაზღვრული იყო, რომ შავკანიან მოსწავლეებს მუშათა რიგები უნდა შეევსოთ. რაც შეეხება უნივერსიტეტებს, უკვე არსებულ უმაღლეს სასწავლებლებში ფერადკანიანები არ დაიშვებოდნენ, მათთვის შეიქმნა ახალი უნივერსიტეტები. |
| კითხვა |
ჩვენ მიჩვეულები ვართ ქართულ ტოლერანტობაზე საუბარს, ახლა „ახალი“ უცხოელები გვყავს (შავკანიანები, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიელები, ჩინელები, თურქები…), როგორია საზოგადოების დამოკიდებულება მათ მიმართ?
დავალება
რასიზმი და ქსენოფობია – არა მხოლოდ ისტორიული ფენომენები, არამედ ყოველდღიურობის ნაწილია. კლასში მოაწყეთ სიტუაციური თამაში: „მე არ ვარ რასისტი, მაგრამ…“ (ტრანსპორტით მგზავრობისას შენს გვერდით დაჯდა შავკანიანი, სხვა ეთნიკური ან რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენელი დამახასიათებელი ჩაცმულობით და ა.შ.).
დამატებითი ინფორმაცია
ანა ფრანკი ებრაელი გოგონა იყო. იგი 1929 წელს დაიბადა გერმანიაში, მაინის ფრანკფურტში. 1933 წელს, ხელისუფლებაში ნაციონალ-სოციალისტები მოვიდნენ. მათი ანტისემიტური პოლიტიკის გამო, ფრანკების ოჯახი ჰოლანდიაში, ემიგრაციაში წავიდა. 1940 წელს, გერმანიის მიერ ჰოლანდიის ოკუპირების შემდეგ, ებრაელების დევნა ჰოლანდიაშიც დაიწყო, ამიტომ 1942 წელს ფრანკები იძულებული გახდნენ, საიდუმლო თავშესაფარში გადასულიყვნენ საცხოვრებლად და ასე აეცილებინათ თავიდან მოსალოდნელი საშიშროება. მაგრამ 1944 წელს ნაცისტებმა თავშესაფარი აღმოაჩინეს და მისი მცხოვრებნი სხვადასხვა საკონცენტრაციო ბანაკში გადაიყვანეს. 1945 წელს ანა ფრანკი ბერგენ-ბელსენის ბანაკში ტიფით გარდაიცვალა.
დღიური, რომელშიც გოგონა თავშესაფარში ცხოვრებას აღწერდა, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მალევე გამოიცა. მას შემდეგ ანა ფრანკის დღიური ყველა თაობის საკითხავი წიგნი გახდა.
ფრაგმენტი ანა ფრანკის დღიურიდან
„ჩვენ ებრაელები ვართ და ამიტომ 1933 წელს, როგორც ემიგრანტები, ჰოლანდიაში წამოვედით… სხვებივით ჩვენც არ გამოგველია სადარდებელი ცხოვრებაში. 1940 წლიდან … ჯერ ომი დაგვატყდა თავს, მერე კაპიტულაცია, … ახლა კი დაიწყო ჩვენი საცოდაობა. დიქტატორის[3] ბრძანებას ბრძანება მოსდევდა. განსაკუთრებით ებრაელთა მდგომარეობა გაუარესდა. ებრაელებს უნდა ეტარებინათ ყვითელი ვარსკვლავი, ჩაებარებინათ ველოსიპედები, ეკრძალებოდათ ტრამვაით მგზავრობა, ავტომობილზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია. რაიმეს ყიდვა მხოლოდ სამიდან ხუთამდე შეეძლოთ – ისიც მხოლოდ ებრაელთა სავაჭროებში. საღამოს რვა საათის შემდეგ არა მარტო ქუჩაში გამოსვლის, არამედ ბაღში და აივანზე გაჩერების უფლებაც აღარ ჰქონდათ. ებრაელებს აუკრძალეს თეატრსა და კინოში სიარული, ვერც სხვა გასართობ ადგილებში შედგამდნენ ფეხს. მათ ეკრძალებოდათ ცურვა, ჩოგბურთისა და ჰოკეის თამაში, საერთოდ სპორტის ყველა სახეობა. ებრაელებს აღარ ჰქონდათ უფლება ქრისტიანებს სწვეოდნენ… ამიერიდან მთელი ჩვენი ცხოვრება ამგვარი ძალდატანების ქვეშ მოექცა.“
ჩაისფერი ბლოგი. 